Haagse omgevingswaarden voor sociaal-maatschappelijke impact

Omgevingswaarden en maatschappelijke meerwaarde

De gemeente Den Haag brengt, als onderdeel van de implementatie van de Omgevingswet, de relevante fysieke omgevingswaarden in kaart. Zij vroeg zich echter af of fysieke omgevingswaarden volstaan om de strategische ambities voor de stad te realiseren. Én wat er nodig is voor een fysieke leefomgeving die op straatniveau meerwaarde voor inwoners oplevert.

Om te onderzoeken wat dat precies betekent en hoe dat gerealiseerd kan worden heeft zij JSO gevraagd om zichtbaar te maken welke andere, strategische en operationele (meetbare) omgevingswaarden mogelijk zijn. Parallel daaraan onderzoeken we wat er nodig is voor de samenwerking en het werkproces tussen de domeinen. Daarmee kunnen integraal beleid en gebiedsgericht maatwerk écht tot stand komen en wordt de verbinding tussen ‘staat’ en ‘straat’ gelegd.

Onderzoek naar waarden en beleving

We hebben voor de gemeente Den Haag onderzocht hoe de fysieke leefomgeving vorm kan krijgen in relatie tot sociaal-maatschappelijke opgaven. Het doel is om te onderzoeken hoe ‘sociale’ omgevingswaarden en beleving van inwoners in combinatie met fysieke omgevingswaarden richting kunnen geven aan ruimtelijke opgaven. Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van het concept Sociale Kwaliteit, dat vier dimensies kent: sociaaleconomische zekerheid, sociale inclusie, sociale cohesie en empowerment. We werken samen met alle relevante gemeentelijke diensten en met Royal Haskoning/DHV, die het onderzoek doet naar de fysieke omgevingswaarden. We sloten daarbij nauw aan op lopende onderzoeken, de huidige wijze van monitoren en andere Haagse ontwikkelingen rond beleid en programma’s.

Onderzoeksaanpak

Het onderzoek is uitgevoerd in drie delen. Ten eerste hebben we een analyse uitgevoerd op het bestaande sociale en gebiedsgerichte beleid van de gemeente Den Haag om de raakvlakken tussen sociaal beleid en de fysieke leefomgeving in beeld te brengen. Deze analyse is verrijkt met behulp van een aantal diepte-interviews.
Daarnaast hebben we een drietal omgevingswandelingen georganiseerd. Het doel hiervan is het ophalen van de beleving van inwoners van hun leefomgeving. We hebben gekozen voor drie verschillende typen wijken en drie verschillende werkwijzen omdat dit het beste bijdraagt aan de diversiteit van omgevingswaarden. Tot slot hebben we de informatie uit de beleidsanalyse, de interviews en de omgevingswandelingen (beleving) gecombineerd.

Resultaten en inzichten

Als resultaat ligt er een set ‘sociale Haagse omgevingswaarden’ op meerdere abstractieniveaus. Deze zijn gepresenteerd in de vorm van een ingevuld kwadrant Sociale Kwaliteit. In de afbeelding zijn de strategische en tactische waarden te zien. Deze zijn aangevuld met concrete, meetbare indicatoren. Een voorbeeld is de architectuur van Berlage. Die is belangrijk voor inwoners omdat het iets betekent voor de identificatie met de buurt. Dit draagt bij aan sociale cohesie.

Daarnaast heeft het onderzoek het inzicht opgeleverd dat het gebruik van sociale omgevingswaarden een andere soort samenwerking en afweging mogelijk maakt. Dit met het oog op de bedoeling van de Omgevingswet. Of zoals de opdrachtgever zegt: ‘JSO heeft iets neergezet waar een wereld mee open gaat en dat laat zien waar je het voor doet’. Met sociale omgevingswaarden, gecombineerd met fysieke omgevingswaarden, wordt het mogelijk om voorbij eendimensionaal (lees: sectoraal) denken en gelegenheidsargumentatie te komen. Het biedt perspectief op proactieve en expliciete vormen van samenwerking tussen het fysieke en sociale domein, tussen sectoren en stadsdelen en voor participanten en initiatiefnemers.

Gebruikers van de omgeving centraal

In een drietal casussen onderzoeken we momenteel hoe de inzichten uit dit onderzoek en de combinatie van fysieke en ‘sociale’ omgevingswaarden vertaald kunnen worden naar beleidsvorming, gebiedsontwikkeling en werken volgens de bedoeling van de wet.

Dit levert uiteindelijk een prettige stad op voor de inwoners van Den Haag. De stad als plek waar het leven van de inwoners als gebruikers van die omgeving centraal staat. De omgeving kan zo fungeren als versterker van de leefbaarheid en vitaliteit van de stad: een fysieke leefomgeving die beschermt én bijdraagt aan een duurzame kwaliteit van leven van haar inwoners.